Profesor Jerzy Regulski był jednym z najwybitniejszych Polaków naszych czasów. W swej mądrości, w swych działaniach publicznych oraz osiągnięciach społecznych i zawodowych, w budowie i rozpowszechnianiu wiedzy był niezastąpiony. Jest wielkim budowniczym polskiego samorządu terytorialnego. Bez jego wiedzy, determinacji i zaangażowania samorząd w naszym kraju miałby inne oblicze. Stawiał na wiedzę oraz edukację, m.in. tworząc i kierując Fundacją Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Za swoje wielkie dokonania odznaczony został dwoma najwyższymi polskimi orderami - Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Orla Białego.

W swym bogatym życiorysie ma piękną kartę patriotyczną. W okresie okupacji służył w stopniu oficerskim w Narodowych Siłach Zbrojnych, a po wojnie, za swoją działalność podziemną w niepodległościowych organizacjach studenckich, był więziony do 1946 roku. Po wyjściu z więzienia rozpoczął kilkadziesiąt lat pożytecznej dla Polski pracy.

W swojej pasji życiowej Jerzy Regulski połączył dwie ważne dziedziny społecznej, zawodowej i politycznej aktywności - samorządność lokalną i gospodarkę przestrzenną. Dziedziny powiązane społecznie, kulturowo, ekonomicznie i funkcjonalnie, bowiem ład przestrzenny, mądre gospodarowanie przestrzenią jest jednym z najważniejszych zadań lokalnych społeczności i samorządów gminnych. Równocześnie rozwój społeczny i ekonomiczny gmin i regionów, a w końcowym efekcie dobry stan państwa są możliwe jedynie w logicznie zorganizowanej i racjonalnie wykorzystanej przestrzeni. Rozumiał także, że wiedza i jej rozpowszechnianie są potrzebne zarówno w budowie samorządów, jak i w urbanistce, zwłaszcza w rozwoju miast.

Porozumienie ze „stroną rządową" okazało się niemożliwe. Jednak dzięki radykalnym zmianom politycznych w Polsce nie miało to już znaczenia. W latach 1989-1991 był senatorem i przewodniczącym senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego, a następnie pełnomocnikiem rządu ds. reformy samorządu terytorialnego. „Znalazłem się w wyjątkowej sytuacji. Dana mi była szansa realizacji idei, dla której poświęciłem wiele lat życia. (...) Dostałem gabinet, sekretarkę i kierowcę i... miałem zbudować samorząd" (s. 440) - wspominał w autobiografii. Idea samorządności miała już wielu zwolenników, również w parlamencie, co umożliwiło uchwalenie przez Sejm ustawy o samorządzie terytorialnym. W konsekwencji, 27 maja 1990 roku, przeprowadzono w Polsce pierwsze od ponad pół wieku wolne wybory samorządowe.

Reforma samorządowa radykalnie zmieniła funkcjonowanie naszego państwa. Oznaczała zmianę miejsca pracy dla 100 tysięcy ludzi, którzy z urzędników państwowych stali się pracownikami samorządowymi. Oznaczała także komunalizację mienia. Ale najważniejsze były zmiany polityczne - obywatele mogli sami wybierać swoich przedstawicieli na szczeblu lokalnym, gminy uzyskały osobowość prawną, a ich finanse zostały wyjęte z budżetu państwa.

Był przekonany, że bez edukacji społeczeństwa samorząd nie utrwali się w Polsce. Dlatego ogromny nacisk położył nie tylko na publikacje, lecz również na propagowanie wiedzy i nauczanie. Były to główne zadania powołanej z jego inicjatywy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej.

Jerzy Regulski ukończył studia architektoniczne na Politechnice Warszawskiej. Pracę zawodową rozpoczął jako naczelny inżynier budowy Osiedla Młynów w Warszawie. Następnie rozpoczął pracę naukową i od roku 1959 kierował zespołem badawczym w Instytucie Urbanistyki i Architektury. Problemom gospodarki przestrzennej poświęcił wiele lat pracy naukowej na wyższych uczelniach Warszawy i Łodzi oraz w Polskiej Akademii Nauk. Prowadził również międzynarodowe badania porównawcze, poszukując najlepszych dla Polski rozwiązań. Był aktywnym członkiem i wiceprezesem Towarzystwa Urbanistów Polskich.

W swojej autobiografii1 podkreślał znaczenie wiedzy teoretycznej w praktycznych działaniach: „Instytut był czymś bardzo odległym od tego, co dziś uważa się za placówkę naukową. Był to zbiór ludzi inteligentnych, którzy znali się na urbanistyce i starali się ją stosować w warunkach socjalizmu i zauroczenia Corbusierem. Chciałem, żeby projektowanie miało sens i służyło praktycznemu działaniu" (s. 245). Ta mądra zasada pozostała podstawą jego badań naukowych i działań.

BUDOWA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

W latach 1981-1988 profesor Jerzy Regulski, kontynuując prace naukowe, organizował działania na rzecz odbudowy samorządu terytorialnego w Polsce. Stało się to możliwe dzięki zmianom politycznym, które wprowadziła Solidarność. Bral udział w pracach Komitetu Obywatelskiego oraz obradach Okrągłego Stołu, w zespole ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego. Była to jedna z najlepiej przeprowadzonych reform w IIl Rzeczpospolitej i samorządy zmieniły radykalnie Polskę. Jednak nie wszystko się udało, tak niekiedy wspominają liderzy reformy gminnej. Działalność samorządów w gospodarce przestrzennej i stan planowania przestrzennego są słusznie krytykowane zarówno w raportach i dokumentach organizacji samorządowych (m.in. w „Raporcie o ekonomicznych stratach i społecznych stratach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce"), jak i w dokumentach rządowych. Nie wiemy, dlaczego przez 30 lat nie zbudowaliśmy nowoczesnego systemu planowania przestrzennego. Być może „za daleko" poszły inne reformy, kosztem gospodarki przestrzennej? Profesor Jerzy Regulski tak ocenił stan planowania przestrzennego w Polsce: „Po przełomie politycznym w imię wolności i nieskrępowanego prawa własności, planowanie przestrzenne praktycznie zlikwidowano. To, co zostało jest jakąś karykaturą blokującą rozwój, ale nie dającą możliwości jego kształtowania".

WIEDZA I JEJ ROZPOWSZECHNIANIE

Jerzy Regulski doceniał znaczenie wiedzy. Był specjalistą w ekonomice rozwoju miast i planowaniu przestrzennym. Zgromadzoną wiedzę rozpowszechniał, prowadził wykłady na kilkudziesięciu uniwersytetach, brał też udział w pracach Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przy Prezydium PAN.

W czasie pracy na Uniwersytecie Łódzkim w Zakładzie Ekonomiki Rozwoju Miast współtworzył Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość". W jego ramach grupa intelektualistów wznowiła prace nad poszukiwaniem dróg naprawy kraju. Z jego inicjatywy propozycja odbudowy samorządu terytorialnego znalazła się w programowym dokumencie NSZZ Solidarność, uchwalonym już w 1981 roku.

Jerzy Regulski tytuł profesora zwyczajnego otrzymał w roku 1983, opublikował ponad 200 książek i dysertacji naukowych. Wśród jego licznych publikacji bardzo znane są opracowane w zespołach: „Władze a rozwój gospodarczy" (1980) oraz „Miasto i jego władze", a także bardzo cenne wspomnienia „Życie splecione z Historią" (2014). Wymienia w nich kilku działaczy, którzy kierowali budową samorządnej Polski: Jerzego Stępnia, Michała Kuleszę i Waleriana Pańkę oraz polityków, których poparcie zdecydowało o sukcesie reformy samorządowej: Jerzego Buzka, Bronisława Geremka, Tadeusza Mazowieckiego oraz Andrzeja Stelmachowskiego.

Wiedzy o samorządności poświęcił kilkadziesiąt znanych publikacji, w tym: „Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja" (2000), „Samorządna Polska" (2005) czy „Droga do samorządu. Od pierwszych koncepcji do inicjatywy Senatu" (2009) - wraz z Michałem Kuleszą.

Był przekonany, że bez edukacji społeczeństwa samorząd nie utrwali się w Polsce. Dlatego ogromny nacisk położył nie tylko na publikacje, lecz również na propagowanie wiedzy i nauczanie. Były to główne zadania powołanej w 1989 roku z jego inicjatywy Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej, którą kierował do śmierci.

Statutowym celem Fundacji jest krzewienie idei samorządności obywatelskiej jako podstawowej formy demokracji, poprzez działalność oświatową, doradczą, naukową i badawczą. Dwa pierwsze artykuły statutu formułują zadania Fundacji: 1. prowadzenie badań i studiów nad formami i problemami samorządności terytorialnej, 2. upowszechnianie wiedzy dotyczącej samorządu terytorialnego i form jego działania.

Ośrodki Fundacji i jej cztery Wyższe Szkoły Administracji Publicznej, w dwóch pierwszych dekadach jej działania, wyszkoliły ponad półtora miliona pracowników i działaczy samorządowych. Po wieloletnim braku samorządności terytorialnej w Polsce edukacja była oczywistym priorytetem.

ADAM KOWALEWSKI architekt, dr nauk ekonomicznych
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej

NAGRODA IM. PROFESORA JERZEGO REGULSKIEGO

W roku 2016 Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej oraz Towarzystwo Urbanistów Polskich ustanowiły Nagrodę imienia Profesora Jerzego Regulskiego. Idea Nagrody łączy dwie dziedziny wielkich dokonań jej patrona, który do ostatnich tygodni swojego życia zajmował się problemami gospodarki przestrzennej i urbanistyki oraz samorządności i rozwoju lokalnego. Zadania te stanowią również ważne cele działalności Towarzystwa Urbanistów Polskich i w tych dwóch dziedzinach są przyznawane główne nagrody. 

ŹRÓDŁA

1. Regulski: Życie splecione z Historią. Wyd. Ossolineum. Wrocław 2014.

2. Raport o ekonomicznych stratach i społecznych stratach niekontrolowanej urbanizacji w Polsce. Dokument Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej i Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Warszawa 2014.

3. Regulski: Polska Samorządowa 2005 (w zbiorach FRDL).

ZWYCIĘZCY NAGRODY IM. JERZEGO REGULSKIEGO

Edycja 2018

Idea: Stowarzyszenie Metropolia Poznań za Poznańską Kolej Metropolitalną Realizacja dzieła: Urząd Miasta Zakopane za „Park Kulturowy obszaru ulicy Krupówki"

Wiedza i upowszechnianie: dr hab. inż. arch. Aleksandra Sas-Bojarska, prof. nadzw. Politechniki Gdańskiej, za recenzowaną pracę naukową „Wielkie inwestycje w kontekście zagrożeń i ochrony krajobrazu" (Wyd. Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2017)

Aktywność obywatelska: Marcin Bazylak, wiceprezydent Dąbrowy Górniczej, za „Fabrykę Pełną Życia — rewitalizację śródmieścia Dąbrowy Górniczej"

Za całokształt działalności: śp. dr Stanisław Wyganowski, prezydent m.st. Warszawa

Edycja 2019

Idea: Miejska Pracownia Urbanistyczna w Łodzi za „Powrót do miasta" — realizację idei rozwoju przestrzennego w Łodzi

Realizacja dzieła: Kapituła nie przyznała nagrody Wiedza i upowszechnianie: gmina Stare Babice za „Planowanie przestrzenne w gminie Stare Babice" Aktywność obywatelska: Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia" za „Rozwój społeczeństwa obywatelskiego przy użyciu narzędzi partycypacji społecznej, czyli społeczna energia napędzana siłą Stoczni" (obszar badań to cała Polska, ze szczególnym uwzględnieniem samorządów lokalnych chcących wdrożyć działania aktywizujące lokalne społeczności)

Edycja 2020 Idea: mgr inż. Marek Kaszewski za „Więcej niż mieszkanie — zrównoważone budownictwo mieszkaniowe a potrzeby społeczne. Projekt modelowego zespołu urbanistycznego w Bydgoszczy" Realizacja dzieła: Pracownia architektoniczno--urbanistyczna: Marek Budzyński, Krystyna llmurzyńska, Zbigniew Badowski za „Zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Miasta Chełm dla obszaru w rejonie ulicy Batorego" Wiedza i upowszechnianie: Dominik Drzazga za monografię naukowa „Systemowe uwarunkowania planowania przestrzennego jako instrumentu osiągania sustensywnego rozwoju" (Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018)

Aktywność obywatelska: wyróżnienie: „Kurier Podlaski - Głos Siemiatycz" za „Święto Wolności i Solidarności w Siemiatyczach"

Tekst artykułu ukazał się w miesięczniku ,,Przegląd Komunalny"

Więcej o Nagrodzie Regulskiego