Dwa dni rozmów liderów i liderek organów stanowiących samorządu o wyzwaniach przed samorządami terytorialnymi, potrzebie systemowego wzmocnienia pozycji radnych i rozwijania współpracy między organami władzy samorządowej, która jest niezbędna dla dobra wspólnego – w dniach 7 i 8 listopada w Gdyni odbył się 3. Krajowy Kongres Przewodniczących Rad Gmin, Powiatów i Sejmików Województw.

Już po raz trzeci Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego zorganizowała ogólnopolskie wydarzenie skierowane do przewodniczących rad gmin, powiatów i sejmików województw – przedstawicieli organów kolegialnych, które powinny odgrywać kluczową rolę w zarządzaniu sprawami publicznymi na szczeblu lokalnym. W ostatnich latach w obliczu postępującej recentralizacji państwa i jednoczesnego wzmacniania pozycji władzy da się zaobserwować trend odwrotny. Jak temu przeciwdziałać, jakich rad potrzebują współczesne wspólnoty samorządowe, jaka jest rola tego organu w samorządowej układance – o tym dyskutowano 7-8 listopada w Gdyni.

Kongres Przewodniczących otworzyli przewodniczący Rady Fundatorów FRDL Jerzy Stępień, Marszałek Woj. Pomorskiego Mieczysław Struk oraz Prezes Forum Przewodniczących Rad Gmin i Powiatów Pomorza przy FRDL Kazimierz Okrój. Na otwarcie drugiego dnia Kongresu wysłuchali wystąpienia Ministra Jacka Karnowskiego, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej, podczas którego mogli dowiedzieć się więcej o planach rządu w zakresie zmian w regulacjach samorządu i zadać kilka pytań Ministrowi w zakresie najbardziej istotnych wyzwań z punktu widzenia swoich jednostek.

Do kluczowych wątków tegorocznego Kongresu należało wzmocnienie pozycji rad i sejmików, możliwości zwiększania wiedzy i skuteczności działania radnych oraz budowanie współpracy.

Potrzeba systemowego wzmocnienia

Tematem wzmocnienia pozycji rad i sejmików wybrzmiał już podczas pierwszego panelu Kongresu pt. „Rady i sejmiki organami wspólnoty samorządowej – jak budować więzi i współpracować z mieszkańcami?”. Jak podkreślali paneliści wprowadzenie bezpośredniego wyboru wójtów, burmistrzów i prezydentów zachwiało równowagą w samorządzie i dziś centrum władzy samorządowej są właśnie władze wykonawcze. Tymczasem, jak zaznaczył Cezary Trutkowski, prezes Zarządu FRDL, Europejska Karta Samorządu Terytorialnego podkreśla, że samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców, a prawo to jest realizowane przez rady lub zgromadzenia, które mogą dysponować organami wykonawczymi.

W tej sytuacji kluczowe jest wzmocnienie pozycji rad i sejmików, by nie pogłębiać jednowładzwa na poziomie lokalnym. Przewodniczący są obciążeni wieloma zadaniami, jednak nie mają wsparcia administracyjnego na takim poziomie, jak ma to władza wykonawcza. To organy wykonawcze dysponują zapleczem eksperckim, bieżącą komunikacją i kontrolą nad kalendarzem decyzyjnym, podczas gdy biura rad są często niedoinwestowane i przeciążone. W takiej sytuacji przewodniczący są zdani na łaskę organu wykonawczego, który jest pracodawcą pracowników Biura Rady.

Do nierównowagi w samorządzie pomiędzy poszczególnymi organami, dochodzi także zagrożenie centralizacyjne. Wiele zadań jest narzucanych, wiele decyzji odbieranych radom. Zdaniem Macieja Kiełbusa, partnera zarządzającego w kancelarii prawnej ZIEMSKI&PARTNERS, niezwykle istotna jest potrzebę wzmocnienia możliwości współpracy międzygminnej, między gminami i powiatami, tak by zadania by realizacja poszczególnych zdań przez małe gminy mogła być wspierana przez gminy w podobnej sytuacji.

Pozycję rad i powiatów mogłoby zwiększyć również np. odpolitycznienie nadzoru, gdyż obecna konstrukcja nadzoru może być wykorzystywana instrumentalnie, o czym była mowa podczas panelu dotyczącego postępowań nadzorczych i sądowoadministracyjnych z udziałem prawniczek: Katarzyny Szlachetko, Joanny Martyniuk-Plachy i Katarzyny Wypych.

Zwiększanie wiedzy i skuteczności

W panelu poświęconym postępowaniom nadzorczym i sądowoadministracyjnym podnoszony był również wspomniany wcześniej brak własnego zaplecza rady m.in. prawnego. Tematyka ta pojawiała się również w sesji pytań i odpowiedzi dotyczącej skarg, wniosków i petycji prowadzonej przez dra Rafała Budzisza.

Brak jakiegokolwiek budżetu, który rada mogłaby przeznaczać na ekspertyzy, obsługę prawną czy podnoszenie kwalifikacji, pojawiał się również podczas dyskusji nt. konfliktów w obszarze planowania przestrzennego. W obliczu wielu zmian w prawie wymagających wiedzy specjalistycznej, radni pozbawieni możliwości dokształcenia się w temacie mogą mieć trudności z realizowaniem swojego mandatu – ten temat był podnoszony wielokrotnie, w szczególności podczas panelu „ABC sprawnego biura rady”. Jak podkreślali paneliści, żeby radni wiedzieli, co mogą, a czego nie mogą, potrzeba są szkolenia. Rolą przewodniczących jest więc wsparcie radnych, dawanie narzędzi, organizowanie pracy rady w taki sposób, by radni mogli w tym uczestniczyć.

Współczesne technologie mogą być tu dużym wsparciem – elektroniczne zarządzanie dokumentami, monitoring wizyjny podczas sesji, sztuczna inteligencja itp. O tym, w przypadku których zadań warto wspomagać się sztuczną inteligencją, a w których – jest to co najmniej ryzykowne, przewodniczący mogli dowiedzieć się więcej z wystąpienia Mateusza Dyrdy ze Stowarzyszenia Robotyków SKALP.

Technologia, a dokładniej internet, może jednak również stanowić zagrożenia m.in. dla autorytetu rady. Jak podkreślała swoim wystąpieniu prof. Irena Lipowicz: „Wielkim wrogiem samorządu, jego organów jest utrata powagi obrad. To nie może być śmieszne. To jest władza wspólnoty”. W czasach, gdy każda wypowiedź może stać się memem istotne są umiejętności komunikacyjne i kształcenie się w tym kierunku, o czym przekonywali Jerzy Majka i Renata Nastańska w wystąpieniu „Skuteczna komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna przewodniczącego rady i radnych”. Uczestnicy podkreślali, że panowanie nad komunikacją podczas sesji rady również jest sztuką. Chętnie dzieli się swoimi sposobami wprowadzania większej odpowiedzialności za słowo np. poprzez możliwość wypowiadania się radnych wyłącznie z mównicy.

Współpraca kluczem do sukcesu gminy

W panelu „ABC Sprawnego Biura Rady” wiele czasu poświęcono na rozmowę o współpracy. Był to także motyw przewodni większości pozostałych paneli. Jak podkreślano, kluczem do rozwoju gminy jest przede wszystkim dobra współpraca na wielu płaszczyznach: między radnymi, między radnymi a organem wykonawczym oraz między całymi władzami samorządowymi a mieszkańcami. Ten temat okazał się szczególnie istotny w dyskusjach na panelu „Rola radnych w rozwiązywaniu konfliktów społecznych w planowaniu przestrzennym”, w których wskazywano, że otwartość w komunikacji, pełna transparentność procesu decyzyjnego jest tym, co pozwala na uniknięcie konfliktów.

Przykłady współpracy omówiono podczas panelu: „Jak obniżać koszty usług komunalnych, nie obniżając ich jakości”. Jak mówił Aleksander Galecki z Nadarzyńskiej Spółdzielni Energetycznej, warto z różnych form współdziałania, warto zakładać spółdzielnie energetyczne, gdyż mogą one nie tylko dostarczać prąd, ale stawać się także centrami współdziałania, budowania zaufania społecznego, na co są przykłady z Polski, ale i zza granicy np. Danii, Grecji czy Niemiec.

Współpraca jest także kluczowa wobec zagrożeń współczesnego świata. Jak wspomniała prof. Irena Lipowicz podczas otwarcia Kongresu, warto budować współprace międzygminne, które w sytuacji zagrożenia będą dla gmin wsparciem, warto mieć „cyfrowych bliźniaków”, być przygotowanym też na zdalną administrację.

3. Krajowy Kongres Przewodniczących Rad Gmin, Powiatów i Sejmików Województw był miejscem, w którym może narodzić współpraca. Uczestnikami Kongresu byli reprezentanci różnych opcji politycznych, których łączy troska o swoje społeczności lokalne, potrzeba zdobywania wiedzy i budowania pozycji organów stanowiąco-kontrolnych. Sam Kongres jest inicjatywą, której celem jest wzmacnianie pozycji rad jednostek samorządowych. Ożywione dyskusje towarzyszące panelom pokazują, jak istotne jest tworzenie takich miejsc spotkań przewodniczących rad i radnych, podczas których będą mogli nie tylko zdobyć wiedzę, lecz także wymienić się doświadczeniami, podzielić dobrymi praktykami. Kongres Przewodniczących to forum, która wspiera przedstawicieli organów stanowiących, daje wiedzę i narzędzia niezbędne do skutecznego i odpowiedzialnego sprawowania funkcji publicznych.

Podczas Kongresu odbyło się uroczyste wręczenie nagród w Rankingu Miast na Prawach Powiatu. Więcej informacji można znaleźć TUTAJ.

 

Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Prezydent Miasta Gdańska Aleksandra Dulkiewicz, Prezydent Miasta Gdyni Aleksandra Kosiorek, Prezydentka Miasta Sopotu Magdalena Czarzyńska-Jachim, a także Główny Urząd Statystyczny oraz Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego. Wydarzenie zostało objęte również patronatem Instytutu Metropolitalnego, Unii Metropolii Polskich, Związku Miast Polskich, Związku Powiatów Polskich, Związku Gmin Wiejskich RP, Związku Województw RP. Partnerami biznesowymi byli eSesja i MWC Voting solutions. Patronat medialny objęły Dziennik Warto Wiedzieć, PortalSamorządowy.pl, SAS Serwis Administracyjno-Samorządowy oraz Wspólnota.