Rada Ministrów pracuje nad nowelizacją przepisów ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę. Jeśli przepisy wejdą w życie, to gminy odzyskają większość władztwa ustalaniem opłat za dostarczanie wody mieszkańcom.

W 2017 r. dokonano zmian w przepisach ustawy dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, która przyznała Wodom Polskim[1] kompetencję do zatwierdzania taryf za dostarczanie wody i odprowadzanie ścieków. Na skutek tego zabiegu legislacyjnego Wodom Polskim została przyznana funkcja tzw. „regulatora”. Organy tego rodzaju w postaci np. Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki sprawują nadzór nad polityką cenową przedsiębiorstw działających w ramach tych sektorów gospodarki, które w sposób naturalny funkcjonują monopole lub oligopole. Celem istnienia takich rozwiązań instytucjonalnych jest ochrona konsumentów przed nadużywaniem pozycji dominującej na rynku przez te podmioty poprzez zawyżanie cen lub narzucanie konsumentom niekorzystnych warunków świadczenia usług.

Przyznanie Wodom Polskim funkcji regulatora w sposób istotny ograniczyło samodzielność gmin w zakresie wykonywania zadania publicznego w postaci zaopatrzenia zbiorowego w wodę i odbioru ścieków komunalnych. Rozwiązanie to było oceniane krytycznie przez samorządowców. Kompetencja do zatwierdzania taryf była także oceniana jako pozakonstytucyjny nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego. Przepisy Konstytucji RP oraz postanowienia EKSL przewidują bowiem, że nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego może być ograniczony tylko do kryterium zgodności z prawem. Tymczasem istotą czynności prawnej jaką jest zatwierdzenie taryf obowiązujących w sferze gospodarki wodno-ściekowej musi, ze swej istoty, opierać się także na kryterium gospodarności i celowości. Ponadto konstytucja przewiduje, że nadzór ten może być wykonywany tylko przez Prezesa Rady Ministrów, wojewodów i Regionalne Izby Obrachunkowe.

Recentralizacja w praktyce

Także praktyka działania Wód Polskich jako organu regulacyjnego była negatywnie oceniana przez środowiska samorządowe. Postępowania w sprawie zatwierdzenia taryf niejednokrotnie przedłużały się ponad czas określony przepisami prawa. Ponadto gminy wnioskując o zatwierdzenie taryf były zobowiązane do uiszczania na rzecz Wód Polskich dodatkowej opłaty, co było jednoznaczne z generowaniem dodatkowych kosztów administracyjnych.

Bazując na negatywnych doświadczeniach samorządowców z lata 2018 – 2024 r. Ministerstwo Infrastruktury przygotowało projekt nowelizacji do ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, który w znacznej części przywraca stan prawny obowiązujący przed 2017 r. Autorzy projektu zakładają, że jeżeli nowe przepisy wejdą w życie to gminy uzyskają odpowiednią elastyczność i szybkość w ramach procesu zatwierdzania taryf. Ponadto skutkiem wejścia w życie ustawy będzie zdecentralizowanie tych postępowań.

Analiza przepisów projektu pozwala na wskazanie najważniejszych obszarów zmian w zakresie gospodarki wodno-ściekowej prowadzonej przez gminy:

  1. Elastyczność taryf
  • Wprowadzenie taryf o zróżnicowanym okresie obowiązywania (od 1 do 3 lat).
  • Możliwość różnicowania cen w taryfach w zależności od ilości dostarczanej wody i liczby mieszkańców nieruchomości (art. 20a–20d).
  1. Nowe kompetencje rady gminy
  • Rada gminy może wprowadzać przepisy miejscowe regulujące zróżnicowanie opłat za wodę i ścieki.
  • Rada zyskuje prawo do zatwierdzania taryf po wcześniejszym uzgodnieniu ich z organem regulacyjnym.
  1. Zwiększenie roli organów samorządu terytorialnego
  • Wójt (burmistrz, prezydent miasta) ocenia i weryfikuje projekty taryf pod względem zgodności z przepisami oraz ekonomicznej celowości ponoszonych kosztów (art. 24ca).
  • Obowiązek publikowania danych taryfowych i ekonomicznych w Biuletynie Informacji Publicznej.
  1. Zasady kar pieniężnych
  • Wprowadzenie kar dla przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych za brak zatwierdzenia taryf lub zawyżanie cen.
  • Możliwość nałożenia kar na kierowników przedsiębiorstw do 300% miesięcznego wynagrodzenia.
  1. Uproszczenia proceduralne
  • Skrócenie terminów na zatwierdzanie taryf oraz możliwość przedłużenia obowiązywania dotychczasowych taryf w określonych przypadkach.
  • Automatyczne wejście w życie taryfy po 120 dniach w przypadku braku podjęcia uchwały przez radę gminy.
  • Zatwierdzenie taryfy przez radę gminy następuje po uzgodnieniu projektu taryfy z organem regulacyjnym, jeśli zmiana taryfy zakłada:

 - wzrost cen i stawek opłat za zaopatrzenie w wodę o więcej niż 15% w stosunku do średnich cen z ostatnich trzech lat lub o więcej niż wzrost inflacyjny;

 - wzrost cen i stawek opłat dla poszczególnych progów taryfowych o więcej niż 25% względem średnich cen obowiązujących dla tych progów w ostatnich trzech latach (w przypadku zastosowania progów określonych na podstawie art. 20a ust. 1 projektu ustawy).

  1. Zmiany w Prawie wodnym
  • Skreślenie części przepisów dotyczących obowiązków organów regulacyjnych (art. 240 ust. 3 w pkt 27).
  1. Przepisy przejściowe
  • Dotychczasowe taryfy zachowują moc do końca ich okresu obowiązywania.
  • Postępowania w toku są dostosowywane do nowych przepisów.

Z projektem ustawy można zapoznać się tutaj.

Przywrócenie kompetencji JST

Projekt ustawy zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz ustawy – Prawo wodne należy postrzegać jako krok w kierunku odwrócenia procesu „pełzającej recentralizacji”, który trwał w Polsce w latach 2015-2023. Istotą tego procesu było ograniczanie samodzielności wspólnot samorządowych w wykonywaniu przez nie zadań publicznych oraz poszerzanie zakresu kompetencji organów administracji rządowej, kosztem kompetencji organów JST. Zwiększenie zakresu władztwa gmin będzie wiązało się jednocześnie ze zwiększeniem zakresu odpowiedzialności władz lokalnych, które będą ponosiły bezpośrednią odpowiedzialność polityczną za działania związane z zatwierdzaniem taryf obowiązujących w ramach gospodarki wodnokanalizacyjnej.

Zaproszenie na szkolenie

Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego serdecznie zaprasza na szkolenie pt. „Projekt zmiany ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Nowa rola organu regulacyjnego oraz organów gminy - uzgadnianie, opiniowanie i zatwierdzanie taryf”, które odbędzie się w dniu 5 marca 2025 roku. Podczas szkolenia omówione zostaną kluczowe zmiany w przepisach, w tym nowe kompetencje organów gminnych i regulacyjnych, a także procedury związane z opiniowaniem i zatwierdzaniem taryf. To doskonała okazja do pogłębienia wiedzy i praktycznego przygotowania do nadchodzących zmian. Serdecznie zapraszamy do udziału!

 

Jakub Dorosz-Kruczyński

 

[1] A konkretnie Regionalnym Zarządom Gospodarki Wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie.